نکاتی پیرامون ساختمان شعر

بیت : به هر سطر  از یک شعر بیت می گویند .

نکته : کوچکترین واحد شعر یک بیت است .

مصراع ( مصرَع ) : هر بیت از دو قسمت تشکیل شده است که هر قسمت یک مصراع نام دارد .

نکته : کمترین مقدار سخن آهنگین را مصراع می نامند .

مثال :  

بشنو این نی چون شکایت می کند    از جــدایی ها حــکایـت مـی کند  

قافیه : به کلمات غیر تکراری گفته می شود که در پایان بیت ها و مصراع ها می آیند ، بطوری که یک یا چند حرف آخر آنها با هم مشترک است .

نکته : حرف یا حروفی که در کلمات قافیه مشترک می آیند  حروف قافیه نام دارند .

مثال :

 آتـش عشـق است کانـدر نی فتــاد   جـوشش عشـق است کانـدر مـی فتـاد  نکته: اگر دو کلمه قافیه در تلفظ یکسان ، ولی در معنی متفاوت باشند قافیه درست است .

مثال:

آتش است این بانگ نای ونیست باد   هـر کـه این آتـش نـدارد نیـست بـاد    توضیح : این بیت دارای دو قافیه است که هر دو کلمه قافیه از نظر شکل ظاهری با هم یکسان هستند امّا از جهت معنی با هم فرق دارند . بطوری که نیست در مصراع اول فعل و در مصراع دوم اسم می باشد و کلمه باد در مصراع اوّل اسم ، امّا در مصراع دوم فعل دعا است .  

قافیه میانی : گاهی برای غنی تر کردن موسیقی شعر علاوه بر قافیه پایانی ، قافیه ای در میان مصراع می آید که به آن قافیه میانی گویند .

مثال :            

ملکا ذکر تو گویم که تـو پـاکی و خـدایی.                                                  نروم جز به همـان ره که تـوام راه نمـایی                  

 ردیف : کلمات یا کلماتی است که بعد از قافیه در پایان مصراع ها و ابیات می آیند و عیناً از نظر لفظ و معنی یکسان می باشند .

مثال :            

برق با شوقم شـراری بیش نیـست          شعله ، طفل نی سـواری بیش نیست یاد آوری : اگر دو کلمه پایان مصراع ها یا ابیات در تلفظ یکسان امّا در معنی متفاوت باشند ، ردیف به حساب نمی آیند بلکه قافیه هستند .

 مثال :            

خــرامـان بشـــد ســـوی آب روان          چنـان چـون شـده ، بـاز جـوید روان توضیح : دو کلمه روان بیت بالا قافیه اند زیرا کلمهروان در مصراع اول به معنی روح و جان آمده است .

نکته : آوردن ردیف در شعر اجباری نیست امّا اگر شاعر بخواهد از ردیف استفاده کند بلافاصله آن را بعد از قافیه می آورد .

نکته: آوردن قافیه در شعر سنتی اجباری است ولی در شعر نو (نیمایی) جایگاه خاصی ندارد .

وزن شعر فارسی : آهنگی که ازشنیدن مصراع های یک شعر در گوش ، احساس می شود وزن نام دارد .                     

تخلّص : نام شعری شاعر است که در ابیات پایانی شعر خود می آورد .

نکته : تخلّص بیشتر در قالب شعری غزل و قصیده کاربرد دارد .

مثال:  

درشمار ار چه نیاورد کـسی حافظ را     شکر کان محنت بی حد وشمارآخرشد 

گروه بندی دانش آموزان کلاس هفتم الف

آموزش تصویر خوانی و تصویر نویسی و نگارش

مادر ( شاعر زهرا ارجمند کلاس هشتم )